Mickey Mouse là một nhân vật hoạt hình biểu tượng và là biểu tượng truyền thông của The Walt Disney Company. Nhân vật này được sáng tạo bởi Walt Disney và Ub Iwerks, và Mickey Mouse xuất hiện lần đầu tiên trong bộ phim hoạt hình ngắn mang tên "Steamboat Willie" vào ngày 18 tháng 11 năm 1928.

Theo luật Sở hữu Trí tuệ Hoa Kỳ, bản quyền đối với một tác phẩm nghệ thuật sẽ hết hiệu lực sau 95 đến 120 năm kể từ ngày tác phẩm được công bố. Do đó, gần một thế kỷ sau khi ra mắt màn ảnh rộng vào năm 1928, phiên bản Steamboat Willie của Chuột Mickey đã chính thức trở thành tài sản công cộng từ ngày 01/01/2024. 

Với quy định bản quyền mới, bất kỳ ai cũng có thể sử dụng hình ảnh này của Chuột Mickey cho bất kỳ mục đích nào, bao gồm cả mục đích thương mại. Sự thay đổi này có thể dẫn đến việc xuất hiện một loạt sản phẩm phái sinh, bao gồm quần áo, đồ chơi, phim ảnh, và nhiều sản phẩm khác. Những diễn biến này đã tạo ra sự quan tâm và tranh cãi trong công chúng cũng như trong ngành về cách Disney có thể bảo vệ bản quyền của các phiên bản Chuột Mickey hiện đại.

Gần đây, công ty truyền thông CARMA đã ghi nhận hơn 6 nghìn lượt đề cập liên quan đến việc phiên bản năm 1928 của Mickey Mouse trở thành tài sản công cộng. Trong số này, khoảng 33% thể hiện tình cảm tích cực, trong khi có 7,3% biểu hiện cảm xúc tiêu cực. Những cảm xúc tích cực chủ yếu bắt nguồn từ sự vui mừng của cư dân mạng khi thấy Chuột Mickey cuối cùng đã trở nên gần gũi hơn với công chúng. Ông Charles Cheung, Tổng Giám đốc CARMA HK, nhấn mạnh rằng đây là lần đầu tiên hình ảnh của Chuột Mickey thực sự trở thành tài sản của cộng đồng người dùng.

"Tuy nhiên, ý kiến tiêu cực nổi lên khi cư dân mạng thảo luận về việc Chuột Mickey xuất hiện trong những bối cảnh ‘kỳ lạ’, như bộ phim sát nhân ‘Mickey's Mouse Trap’ và trò chơi kinh dị ‘Infestation 88’”, ông Charles cho biết thêm. Một số người cho rằng đây là một cách thức khai thác các nhân vật để mang đến trải nghiệm thú vị cho người xem. Tuy nhiên, một số khác lại cho rằng đây là một cách làm thiếu tôn trọng đối với các nhân vật, những ký ức tuổi thơ quen thuộc của họ.

DISNEY ĐÃ MẤT QUYỀN KIỂM SOÁT NHÂN VẬT MICKEY MOUSE?

Theo Copyright Alliance trích dẫn, tất cả các tác phẩm được tạo vào hoặc sau ngày 01/01/1978 sẽ được bảo vệ trong 70 năm sau khi tác giả qua đời. Đối với các tác phẩm do nhiều tác giả cùng tạo ra, thời hạn bảo hộ là 70 năm kể từ khi người đóng góp cuối cùng qua đời. Quyền này được cấp tự động theo Đạo luật Bản quyền năm 1976.

Vậy nên, theo lý luận, bản quyền của phiên bản Steamboat Willie ra mắt vào năm 1928 nên đã hết hạn vào năm 1984. Tuy nhiên, Disney đã chiếm đa số thời gian để tiến hành các cuộc vận động hành lang và thương thảo nhằm gia hạn bản quyền. Theo luật pháp của Hoa Kỳ, nếu một tác phẩm là thành quả sáng tạo của một nhóm hoặc công ty, bản quyền của tác phẩm sẽ có thời hạn là 95 năm kể từ ngày xuất bản hoặc 120 năm kể từ ngày tạo ra. Cuối cùng, phiên bản đen trắng của chú chuột Mickey năm 1928 trong bộ phim hoạt hình Steamboat Willie đã được gia hạn bản quyền lên 95 năm, nghĩa là đến năm 2023. Cho đến ngày 01/01/2024 vừa qua, bản quyền của tác phẩm đã chính thức hết hạn.

Tuy nhiên, trong thời gian dài hơn 90 năm, hình ảnh của Chuột Mickey đã trải qua nhiều biến đổi về ngoại hình, tính cách và các chi tiết khác. Mặc dù phiên bản năm 1928 đã hết hạn bản quyền, Disney vẫn kiểm soát khoảng 120 phiên bản khác nhau của chuột Mickey. Mỗi phiên bản mang một đặc điểm độc đáo, phản ánh sự phù hợp với bối cảnh và thời kỳ mà nhân vật xuất hiện. Các phiên bản sau này của Mickey, bao gồm cả trong bộ phim Fantasia năm 1940, vẫn thuộc quyền sở hữu của Disney và không thể sao chép mà không có sự đồng ý từ công ty.

MỞ RỘNG BẢN QUYỀN ĐỐI VỚI CÁC TÁC PHẨM PHÁI SINH

Trong trường hợp của chuột Mickey, Disney đã tạo ra nhiều tác phẩm phái sinh dựa trên tác phẩm gốc, bao gồm phiên bản 3D, 4D, truyện tranh, merchandise,... Đây là những tác phẩm nguyên bản lấy từ nhân vật chuột Mickey có bản quyền, do đó ông Joshua Chu - Giám đốc Rủi ro tại nền tảng giao dịch IP Marvion cho biết chúng phải được bảo vệ bản quyền riêng.

Vì vậy, có thể nói rằng việc phiên bản chuột Mickey năm 1928 hết hạn bản quyền không đồng nghĩa với việc Disney mất quyền kiểm soát hoàn toàn đối với nhân vật này. Disney vẫn có thể tiếp tục sử dụng và bảo vệ các phiên bản chuột Mickey từ năm 1931 trở về sau.

Tuy nhiên, với việc phiên bản Chuột Mickey năm 1928 trở thành tài sản công cộng, có kế hoạch phát hành các bộ phim và trò chơi kinh dị sử dụng hình ảnh của chú chuột này. Một thách thức đặt ra là làm thế nào Disney có thể tránh được sự nhầm lẫn của người tiêu dùng về hình ảnh của nhân vật. 

Theo Joshua Chu, Disney có thể thực hiện các chiến lược bảo vệ nhãn hiệu, kiểm soát cấp phép và các biện pháp khác để bảo vệ tài sản trí tuệ của mình. Ông cho biết: "Việc đánh giá và hiểu biết cẩn thận về tất cả các yếu tố này là quan trọng để bảo vệ hình ảnh của các nhân vật khỏi sự nhầm lẫn của người tiêu dùng và để duy trì quyền sở hữu trí tuệ của Disney."